=> Skaler ve Vektörel Büyüklükler
Fizikte ölçümü yapılan başlıca iki büyüklük vardır.
Bunlar;
– Skaler büyüklükler
– Vektörel büyüklüklerdir
Skaler büyüklükler: Sayı ve birim kullanılarak belirtilebilen büyüklüklere skaler büyüklük denir. Örneğin 2 kg, 20 m, 13 sa gibi büyüklükler skaler büyüklüklerdir.
İş, elektrik yükü, zaman, ısı, sıcaklık, özgül kütle, enerji, güç, kütle, hacim vb fiziksel büyüklüklerin yönü ve doğrultusu yoktur.
Bu büyüklüklerin sayısal değeri ile birimi verildiği zaman büyüklük hakkında yeterli bilgiye sahip oluruz. Bu tur büyüklükler skaler büyüklüklerdir.
Vektorel büyüklükler: Büyüklüğü, başlangıç noktası, yönü ve doğrultusu olan büyüklüklere vektörel büyüklük denir.
Vektörler yönlü büyüklükler oldukları için oklarla gösterilir.
F : Fiziksel büyüklüğün vektör olduğunu üzerine konan ok tanımlar.
O : Vektörün başlangıç noktasıdır.
D : Vektörün bitiş noktasıdır.
|OD| : Vektörün büyüklüğüdür.
[AB : vektörün yönünü (O’dan D’ye doğru) gösterir.
d : Vektörün doğrultusunu gösterir.
Doğrultu ve yön farklı iki kavramdır. Bir vektörün tanımlanabilmesi için her ikisininde belirtilmesi gerekir.
Yön belirtmek için kullanılan yönlü doğru parçalarına vektör denir. Ağırlık, hız, kuvvet, ivme, yer değiştirme gibi fiziksel büyüklükler vektörel büyüklüklerdir. Bu tur büyüklükler yalnız sayı ve birimle ifade edilemez.
90 km/h hızla giden bir otomobil denildiği zaman, otomobilin hareketi tam olarak tanımlanmamıştır. Otomobilin hangi yönde gittiği sorusu akla gelmektedir. Örneğin Ankara’dan İstanbul’a doğru 90 km/h hızla harekete geçen otomobil denildiğinde hareket
tam olarak ifade edilmiş olur.
VEKTÖRLER
Fizik dersinde Eşya ve olayları tanımlarken iki tür büyüklük kullanırız.
- Skaler büyüklükler
- Vektörel büyüklükler
Skaler büyüklükler: Sadece sayı ile ifade edilen büyüklüklerdir.
Örnek: 10 kalem, 20 m, 60 saniye v.b.
Vektörel büyüklükler: Sadece sayı ile ifade edilemeyen,
- Doğrultusu
- Yönü
- Şiddeti ( Büyüklüğü )
- Uygulama noktası ( Başlangıç noktası ) bilinen büyüklüklere denir. Vektörlerin gösterimi aşağıdaki gibidir.
Doğrultusu ………………[ xy ]
Yönü …………………….. K’dan M’ye doğru
Siddeti ………………….. 2 birim
Uygulama noktası …….. K
Vektörlerin özellikleri:
1-) İki vektörün toplamı ya da farkı yine bir vektördür.
2-) Vektörlerde toplamada değişme özelliği vardır.
3-) Bir vektörü skaler bir sayıyla çarpmak yada bölmek o vektörün büyüklüğünü çarpmak yada bölmek demektir.
4-) Bir vektörü (-) ile çarpınca aynı vektörün zıt yönlü olanını elde ederiz. Büyüklüğü ve doğrultusu aynı, zıt yönlü vektörlere zıt vektör denir.
5-) Bir vektörün doğrultusu, yönü ve şiddeti değiştirilmeden istenilen yere taşınabilir.
6-) Doğrultusu, yönü ve şiddeti aynı olan vektörler eşit vektörlerdir. Uygulama noktası (Başlangıç noktası) farklı olabilir
Vektörlerin Toplanması:
Vektörlerin toplanmasında üç yöntem vardır.
1.) Paralel kenar metodu
2.) Ucuca ekleme metodu
3.) Bileşenlere ayırma metodu
1.) Paralel kenar metodu
Başlangıç noktası aynı olan vektörler paralel kenara tamamlanır. Başlangıç noktası ile kesim noktasını birleştiren vektör, toplam vektörü verir.
! İkiden fazla vektörün toplanması paralel kenar metoduna göre yapılırken önce rastgele iki vektörün toplamı yapılır, sonra toplam vektör ile diğer vektör paralel kenar metoduna göre yapılarak işlem devam ettirilir.
2.) Ucuca ekleme metodu:
Vektörler den biri rastgele seçilip diğer vektörlerin doğrultusu, yönü ve şiddeti değiştirilmeden sıra ile ucuca eklenir. Birinci vektörün başlangıç noktası ile son vektörün ucuna doğru toplam vektör çizilir.
3.) Bileşenlere Ayırma:
Bir vektörün bileşenleri o vektörün x ve y düzlemlerinde ki izdüşümüdür.
Vektörlerin Çıkarılması:
İki vektör arasındaki çıkarma işlemi bir vektör ile diğer vektörün zıt işaretlisinin toplamı seklinde ifade edilir.
